de Puttenaer 5-4-2023
Vuurgevecht met levenslange gevolgen
Door dramatische gebeurtenis werden Kees en Hennie van Mondfrans weeskinderen
Een incident met ingrijpende consequenties en levenslange gevolgen. De dramatische gebeurtenis op 18 april 1945 aan de Voordijk in Putten heeft Kees en Hennie van Mondfrans voor het leven getekend. Destijds waren zij drie jaar en negen maanden oud, toen hun ouders omkwamen bij een vuurgevecht tussen de Duitsers en Canadezen.
Op verzoek van Stichting Oktober 44 Putten onthullen Hennie en Kees op 18 april in de Gedachtenisruimte in Putten de plaquette met dertig nieuwe namen van overledenen in de verzetstijd, inclusief die van hun ouders Jan van Mondfrans en Derkje van Mondfrans-Hendriks.
Kees en Hennie van Mondfrans (voorgrond), bestuurslid Elly Hazeleger en voorzitter Jan van den Hoorn
van Stichting Oktober 44 Putten. foto: Melis Geurts
De Canadese tanks trokken die dag, 78 jaar geleden, naar Steenenkamer om de vluchtroute over de zeedijk af te sluiten voor de Duitsers. Op de hoek van de Steenenkamerseweg en de Waterweg ontbrandde een hevig vuurgevecht. Duitsers hadden zich verschanst achter een aantal boerderijen en vielen met pantservuisten - grote handgranaten met een lange steel - de tanks aan. De Canadezen vuurden vele granaten af, waardoor zeker elf boerderijen zwaar vernield werden. Waar de meeste bewoners een goed heenkomen hadden gezocht in schuilkelders, liep om 11.00 uur ‘s ochtends op de Voordijk, langs het IJsselmeer het jonge gezin Van Mondfrans. Jan (24) en zijn vrouw Derkje (23) waren op de vlucht voor de beschietingen op hun woonplaats Nijkerk. Ze gingen naar een bekende boer in Putten waar het veilig zou zijn, maar werden totaal verrast en dodelijk getroffen door de rondvliegende granaatscherven. Wonder boven wonder overleefden de peuter en de baby in de kinderwagen het voorval. Kees werd geraakt door een granaatsplinter in zijn rechterheup, waardoor hij zijn verdere leven invalide bleef. Hij was een dag eerder drie jaar geworden.
Bijna 78 jaar later kijken hij en zijn zus Hennie terug op het dramatische voorval en de grote impact op hun leven. Toen waren de kinderen te klein om te kunnen zeggen wie ze zijn. Kees kreeg de naam Dicky Zeedijk. „Van het moment zelf weet ik alleen nog ‘pang’. Mijn been wilde niet mee. Ik moest van het noodziekenhuis Schaffelaar in Barneveld naar het ziekenhuis in Nijmegen. Daar ben ik geopereerd en heb ik wel negen maanden gelegen”, vertelt Kees, nu tachtig jaar.
„Kees zijn heup was aan barrels geschoten en mijn billen waren gehalveerd, de vellen waren er af geschoten. Toen ik jong was, zag je de littekens als ik een badpak aan had. Als ik nu een eind gefietst heb, dan heb ik dagen last van die littekens en lang op een harde stoel zitten is ook niet prettig’’, zegt de nu 78-jarige Hennie Mulder.
Hun ouders werden destijds gevonden door een oudoom van Hennie en Kees. Hij zat bij de marechaussee en ging op speurtocht uit. De overledenen werden opgebaard in het baarhuisje op de oude begraafplaats in Putten. In dit mortuarium lagen ze van 23 april tot 20 juli 1945, toen ze op het kerkhof van Nijkerk begraven werden.
Trouwfoto van Derkje van Mondfrans-Hendrik en Jan van Mondfrans
De jonge Kees en Hennie werden door opa en opoe Hendriks in huis genomen. Zij vertelden nooit wat er gebeurd was. „Er werd nooit over gepraat, we wisten niks. We mochten nooit naar opoe Van Mondfrans toe. Dat was best emotioneel, want ze zag ons elke dag naar school gaan’’, vertelt Hennie. „Toen oma Hendriks in 1953 overleed, hertrouwde hij met zijn tweede huishoudster. Kees werd door de eerste huishoudster verwend vanwege zijn handicap, dat was voor mij heel gewoon. Maar toen er andere kindjes bij kwamen, werden zij voorgetrokken en kregen wij de klappen. Kees was erg ondeugend en werd uit huis gezet.”
Kees had geen fijne jeugd. „Opa had een winkel en was altijd aan het werk. Ik had geen vriendjes. Ik liep onregelmatig, mijn ene been was zeventien centimeter korter dan het andere. Er werd om gelachen hoe ik liep en ik moest fietsen met één been. Ik kreeg een beugel en vanaf mijn twaalfde tot nu heb ik altijd met ‘stokken’ gelopen.”
Kees kwam terecht in een pleeggezin in Hoenderloo en later in Arnhem. Hij vond werk als elektricien maar onderging ook operaties in vele ziekenhuizen en kreeg een prothese. De elektrotechniek hield hem op de been. „Je moest doen wat je kon, anders gebeurde er niks, maar op een gegeven moment was het afgelopen.”
Hennie volgde de lagere school in Nijkerk, maar zakte voor het examen van de Mulo in Nijkerk. „Ik had te weinig kans om te leren en ben op mijn zestiende naar een pleeggezin in Nunspeet gegaan. Ik kon het laatste jaar van de Mulo in Nunspeet overdoen en ben na de huishoudschool in Harderwijk de verpleging in gegaan. Mijn pleegouders wisten mij meer te vertellen; pas toen ik zeventien was, hoorde ik dat mijn ouders er door een spervuur niet meer waren.”
Hennie ging in Vierhouten wonen en had hier een kruidenierswinkel, Kees ging wonen in Barneveld. In het huis staat een foto van zijn ouders. Toen hij eind vijftig was, werd hij bij een herkeuring voor zijn rijbewijs herinnerd aan het incident. Hennie: „De instructeur, Wouter Luitjes uit Ermelo, die de rijtest afnam, vroeg of hij wel mocht rijden met zo’n mank been. Toen vertelde Kees wat er gebeurd was en dat was confronterend voor die man. Een familielid van hem had geholpen bij dat incident op de Voordijk.”
Hennie zegt van het leven te genieten, al is het op 18 april stil in huis en ook op 4 en 5 mei is ze ‘nerveus en niet in haar doen’. Sinds een half jaar krijgt de Vierhoutense een uitkering van de Wet uitkering burgerslachtoffers 1940-1945. Van het geld heeft ze een gouden ketting gekocht. Het medaillon bevat de foto van haar ouders als herinnering. Hennie zal op 18 april de nieuwe plaquette onthullen. „Ik zie er best wel een beetje tegenop, maar ik vind het wel mooi dat de namen van mijn ouders erop komen te staan.”
Dertig nieuwe namen
Stichting Oktober 44 Putten herdenkt 78 jaar na dato Jan en Derkje van Mondfrans door hun namen toe te voegen. De nieuwe plaquette wordt op 18 april om 19.45 uur onthuld in de Gedachtenisruimte aan de Dorpsstraat in Putten. Kees en Hennie zijn als nabestaanden gevraagd deze onthulling te doen. Voorafgaand worden de vier gesneuvelde Canadezen herdacht met een kranslegging door burgemeester Lambooij bij het monument aan de Voorthuizerstraat. Beide herdenkingen zijn voor publiek toegankelijk.
Elly Hazeleger uit ’t Harde heeft sinds december 2021 onderzoek gedaan naar de ontbrekende namen van mensen die in de oorlog zijn omgekomen in Putten. Haar opa is bij de razzia van Putten op 1 oktober 1944 weggevoerd en niet meer teruggekomen. Elly: „Toen ik in het bestuur kwam, hebben we bij de eerste vergadering nog uitgebreid gesproken over de schietpartij in Steenenkamer. We waren bezig om de plaquette te vervangen, omdat er wat onvolkomenheden waren. Van Gijs de Vries en Jan Willem Jonker kregen we de vraag om de namen Van Mondfrans toe te voegen en toen zijn we verder gaan zoeken. De criteria van het toenmalige bestuur - je moest woonachtig zijn geweest in Putten - zijn ook veranderd, want er zijn in oorlogstijd ook andere mensen omgekomen op Puttens grondgebied. Dit waren verzetsmensen, onderduikers en hongertrekkers uit o.a. Den Haag, Diemen en Naarden die in 1944 en 1945 langs de boeren gingen. De spoorwegovergang en de weg van Nijkerk naar Harderwijk heeft veel slachtoffers gemaakt, omdat ze regelmatig onder vuur werden genomen door geallieerde vliegtuigen. Het boek Putten 1940/1945 Kroniek van wijlen oud-bestuurslid Klaas Friso is als ‘dagboek’ een goede gids geweest. Ook bidprentjes, overlijdensaktes en advertenties hebben achtergrondinformatie opgeleverd. Zoals van een Joodse vrouw, Ruchla Roet-Frenkiel met dochtertje Greta Lea, die bij een boer in Putten zijn opgepakt en naar Westerbork zijn getransporteerd. Zij zijn op 9 april 1943 omgekomen. Ook is er een naam afgehaald van een Joodse vrouw die de oorlog heeft overleefd en in Argentinië is overleden.”