Op vrijdagochtend 13 juni verzamelden we bij de Nieuwe Kerk aan de Kerkstaat. Een hartelijk weerzien van vele bekenden, maar ook ontdekten we nieuwe gezichten! We vertrokken om 05:04 uur. Onze chauffeur heette Rainier. Hij vertelde ons het een en ander over de regels in de bus. Bij parkeerplaats Hunxe stond onze vaste chauffeur te wachten, Erik Westerhof. Hij zou ons de rest van de reis overal brengen waar we wezen moesten. Tijdens de wisseling van chauffeurs hielden we meteen een stop van 06.30 tot ongeveer 7 uur. Erik vertelde ons wat hij allemaal aan boord had: koffie, thee, soep, bier, fris, water en zelfs wijn. De reis vlotte en in de bus werd gezellig gekletst. Ook de nieuwkomers werden helemaal opgenomen in de groep. Om 09.13 uur volgden weer een stop bij een Rasthof. Even de benen strekken. Om 11.50 tot 12.45 uur stopten we (voor afslag Arnstadt Ilmenau) bij een autohof. Hier waren ze echter niet ingesteld op grote gezelschappen. Zodoende werd deze stop een uur i.p.v. een half uur. Om 13.00 uur zagen we in de verte een gedenkteken van kamp Buchenwald. Dhr. Mulder attendeerde ons daarop en vertelde wat er nog van dit kamp overeind staat. Meneer (Dick) Griffioen stelde zich voor via de microfoon, omdat hij en zijn vrouw (Minie) nieuw waren in onze groep. Ze zijn zeer geinteresseerd in de geschiedenis van 1940-1945 en hebben daarom al meerdere kampen en bijzondere plaatsen bezocht. Zodoende zijn zij in contact gekomen met Puttenaren, die op dat moment, net als zij, in Tsjechie waren… en zo werd er ook contact gelegd met Stichting Oktober ’44. Om 14.30 uur volgde een korte stop voor de grens bij Chemnitz. (Rabensteinerwald)(afgeweken van de route i.v.m. drukte)
Omstreeks 17.00 uur arriveerden we bij de grens Duitsland-Tsjechie. We waren vrij vlot aan de beurt en om 17.21 uur reden we alweer verder. (Even voor degenen die het weten willen: 1 Kroon= 3,3 eurocent. 17.35 uur- stop bij een tankstation. Hier bleken de toiletten defect, dus deze stop ging heel snel. Om 17.45 uur zette de bus zich weer in beweging. Dhr. Mulder hield ons onderweg bezig met informatie over o.a. Sudetenland.
Om 19.00 uur arriveerden we bij Hotel La Park in Kladno. Ons stekkie voor de komende 3 nachten. De kamers werden verdeeld en afspraken werden gemaakt over het diner. Rond 20.00 uur begonnen we aan het diner.
- Een bruingekleurde soep
- Kippenpoot met aardappelpurree
- Chocoladecake met ijs en slagroom
Na het diner verzamelden we bij de tennisbaan voor verdere mededelingen. (binnen was het op dat moment te lawaaiig, i.v.m. een feestje in en rond het hotel). Daarna hebben verscheidene mensen nog wat gewandeld.
Zaterdag 14 juni 2003
De meeste mensen waren om 07.30 uur al buiten. Een enkele kalverenboer was al eerder aan zijn wandeling begonnen. 07.45 uur - ontbijt. Lopend buffet met o.a. koffie, thee, melk, jus d’orange, broodjes, jam, kaas, ham, muesli, cornflakes, yoghurt.. etc. Dhr. E.H. de Graaf vertelde ons een en ander over de plannen van vandaag. Om 08.45 uur - verzamelden we bij de bus. Drie stellen zouden de komende nacht in hotel Astra doorbrengen, i.v.m. een bruiloft in La Park, waardoor ons hotel een aantal kamers nodig had. Zij hadden hun koffers alvast bij zich.
Om 09.00 uur - vertrokken we dan richting Lidice. De Graaf en Van Dompseler stapten uit bij het stadhuis van Lidice. Wij reden door naar het terrein. Het was al na tienen toen de kransleggingen bij het kruis van Lidice begonnen. De zon was warm, maar ondanks de hitte bleven Gert van Dompseler en E.H. de Graaf netjes in de rij wachten tot ook zij namens de Stichting een krans konden laten leggen. Na de vele kransleggingen volgden lange toespraken, waar we niets van verstonden. Om 11.20 uur was dit gedeelte afgelopen en liepen we met onze groep naar het kindermonument. Mevr. Van Roon legde samen met Vera en mevr. Hampl (vrouw van de kunstenaar die het monument maakte) een bloemstuk. Vervolgens zongen we samen twee coupletten van het Wilhelmus.
Hierna was iedereen tot 13.00 uur vrij om rond te lopen en dingen te bezichtigen. Velen bezochten het museum en bekeken een film over Lidice.
Gert van Dompseler kwam met een indrukwekkend verhaal:
Een 6-jarig jongetje was door de Duitsers uit Lidice meegenomen om gegermaniseerd te worden. De Duitsers archiveerden alles goed en na de oorlog spoorde men dit jongetje van toen weer op. Hij leefde nog en keerde terug naar Lidice, waar hij later burgermeester werd!! We vernamen ook dat Lidice inmiddels is geaccepteerd als nationaal monument. Het is, vergeleken met de voorgaande jaren, enorm opgeknapt.
Het was al over enen toen we richting Praag gingen. Daar aangekomen kregen we tot 18.00 uur de tijd om deze mooie stad te bekijken.
Omstreeks 18.00 uur gingen we richting Kladno. We aten bij Hotel Astra. Dit was een luxe hotel om te zien. De eetzaal was ruim en mooi gedekt. Dhr. De Graaf ging ons voor in gebed en hij wilde eigenlijk nog Prediker 3 met ons lezen, maar hij had zijn bijbeltje in het hotel (La Park) laten liggen. Dit hielden we dus tegoed.
We aten:
- Kippensoep- heerlijke smaak
- Reepjes varkensvlees in saus met rijst en doperwten- was ook zeer lekker
- Banaan met slagroom en chocoladesaus- een heerlijke combinatie! (ook thuis te proberen!)
Als laatste nog koffie.
Dhr. De Graaf deed de mededelingen voor morgen. Nadat iedereen zijn/ haar drankjes had betaald, liepen we gezamenlijk naar de bus, waar een groepje zich nog even uitleefde met een tennisbal! Toen werd het toch tijd om naar Hotel La Park terug te gaan. We zwaaiden de mensen die in Astra zouden blijven slapen uit en reden toen vrolijk naar La Park, waar een bruiloft aan de gang was. Er stond een grote boog voor de hoteldeur en een enkeling maakte van de gelegenheid gebruik om vrouwlief over de drempel te dragen. Die avond nog gezellig buiten gezeten.
Zondag 15 juni 2003
Vanaf ongeveer 7 uur was er gelegenheid om te ontbijten. Wederom zelfbediening. De meeste mensen waren lekker op tijd voor het ontbijt. We vertrokken op tijd naar Hotel Astra om de anderen op te halen. Ze stonden al klaar! We reden naar de Hussitische Kerk en arriveerden er rond 09.10 uur. Fam. Van Roon, fam. Geurts en dhr. Stolk hadden eraan gedacht om kopjes/ bekers mee te nemen, omdat die hier nogal oud waren. De dienst was al begonnen. Twee jonge vrouwen lazen het bijbelgedeelte (Johannes 3 over Nicodemus en de wedergeboorte) en ze vertaalden kort de preek in het Engels: Dat Jezus is gekomen, niet om te veroordelen, maar om te redden. En dat het Koninkrijk van God al hier begint. We zongen deze Tsjechische gemeente nog toe, onder begeleiding van het orgel, bespeeld door dhr. T. van Unen.
We zongen:
Psalm 84: 3,4
Psalm 150:1
Psalm 134: 2,3
Vervolgens werden wij, na applaus, toegezongen door de gemeente, waarna we gezamenlijk de laatste liederen zongen.
Met de bus vertrokken we weer richting Kladno, waar we de lunch nuttigden (goulashsoep met brood)
Na het eten vertrokken we wederom naar Praag. Ditmaal met de bedoeling de Burcht te gaan bekijken… Daarom werden we ook buiten het centrum afgezet. Een enkeling had een plattegrond bij zich en die liepen voorop… We liepen steil omhoog en weer naar beneden… Een lange tocht en een paar blaren verder ontdekten we dat we helemaal verkeerd zaten en de Burcht niet meer zouden halen. Zodoende werd besloten door te lopen naar ‘The Orthodox Cathedral Of Saints Cyril And Methodius Prague’.
We bezochten de Krypte, onderin de kerk, die tijdens de oorlog vol water is gezet toen er verzetslieden in zaten, die uiteindelijk zelfmoord pleegden. De kerk was helaas gesloten, maar we konden wel door een glazen wand naar binnen kijken: Om 16.40 uur stonden we weer buiten. De bus zou pas om 17.45 uur arriveren. Daarom gingen sommigen op zoek naar een terrasje of ander tentje om toch wat te drinken. Toen we eenmaal terug waren bij het hotel hebben we nog een poosje heerlijk buiten gezeten. Dhr. De Graaf bad het ‘Onze Vader’ met ons, waarna we konden beginnen met ons diner:
- Plakjes kaas en tomaat
- Paprika, komkommer, tomaat en feta.
- Kipstukjes in saus met (chinese?) groenten en pinda’s gecombineerd met frites.
Buiten heeft dhr. De Graaf het gedeelte gelezen waarover die ochtend in de Hussitische Kerk was gepreekt. Daarna dankte hij met ons. Sommigen bestelden nog enorme coupes ijs. (tja, toetje gemist…) De avond was weer gezellig met zijn allen...
Maandag 16 juni 2003
Op tijd opstaan en de koffers weer inpakken. Ontbijten en vertrekken omstreeks 08.20 uur. Onderweg hielden we nog een stop om ongeveer 11:10 uur tot 11: 40 uur. Dhr. E. van de Beek vertelde over zijn ervaringen ten tijde van de razzia te Putten en de tijd erna.
Wederom een stop van 13:10 uur tot 13:50 uur. We arriveerden om 15:20 uur bij de grens Tsjechie - Polen. 1x paspoortencontrole en toen konden we weer doorrijden. We hadden nog geen kwartier stil gestaan!!! Onderweg was er een omleiding. We moesten de weg nemen via Katowice naar Krakau. Er volgde nog een korte stop. Aankomst Hotel Royal te Krakau: 18.15 uur! Kamersleutels werden uitgedeeld. Sommigen hadden zelfs 4 bedden op hun kamer!!
Om 19:00 uur moesten we beneden in de hal zijn. We liepen gezamenlijk naar een Joods restaurant Ariel. Een typisch joods restaurant met live Joodse muziek en Joods eten.
- Goulashsoep (zoet)
- Kip met rijst
- Chipolatapudding
De naam van de Joodse groep die live muziek maakte was Oreja. Deze groep bestond uit 3 mannen. Twee van hen bespeelden viool, waarvan een er ook prachtig zong. De derde man speelde accordeon.
Hun namen:
Volodymyr Pankiv(zang/viool)
Vadim Ocheretyanyy(accordeon)
Ivan Shmigielskyy(viool)
Dat was prachtige muziek. Ze verkochten ook hun eigen cd. (50 zlotti en voor wie geen zlotti’s had, kon het ook in euro’s: 15 euro) Gezamenlijk liepen we tegen de klok van tien uur weer terug naar het hotel. De meesten bleven daar, maar een klein groepje ging naar het prachtige plein van Krakau en keken hun ogen uit. Ook deze dag was dus zeer geslaagd.
Dinsdag 16 juni 2003
Vanaf 7 uur ontbijt (zelfbediening). Zelfs warme worst en gekookte eieren. 08.40 uur vertrek. De koffers werden weer ingeladen. Van 10.30 tot 10.50 uur een korte stop.
Dhr. De Graaf vertelde een en ander over Lublin, waar we naar op weg waren. Hij vertelde over het kamp dat daar stond- kamp Majdanek. Er stonden ongeveer 20 barakken en 6 gaskamers. 350.000 mensen vonden hier de dood. Om ongeveer 15:15 uur kwamen we aan bij dit voormalige kamp. In de begintijd van het kamp moesten er 500- 800 mensen in een barak. Later werden de bedden kleiner,maar het aantal personen per barak bleef gelijk. In de ziekenbarak lagen de zieken op een beetje stro op de grond. De gaskamers en het crematorium werden gebouwd in 1943 en per dag werden er 1000 lichamen hierheen gebracht. Velen stierven door de erbarmelijke leefomstandigheden in het kamp. In 1944 volgden er duizenden massa executies in het kamp. Op het terrein bevindt zich nu een mausoleum waar de as van de slachtoffers in ligt. Het was erg indrukwekkend om dit kamp te bezichtigen. We reden om 17:30 uur weer verder… in gedachten en onder de indruk.
Om 17:50 uur arriveerden we bij het zeer luxe Europa Hotel. Helaas zouden we hier ook maar 1 nacht doorbrengen.Om 19:30 uur aten we in de kunstkelder van het hotel:
- Rijk gevulde groentensoep
- Gehaktballetjes/ vinken, paar worteltjes, wat bloemkool en beetje aardappelen
- Warm appelgebak met in figuur gesmolten kandijsuiker en ijs.
Het was allemaal erg lekker! Hierna nog in Lublin gewandeld. De heren G. Van Dompseler en J. Dekker bleven het langst wakker en toen zij uiteindelijk zo moe werden en wilden gaan slapen was het buiten nogal rumoerig.(02.00 uur!) Met een luide schreeuw gebood Gert tot stilte, waardoor de buren wakker werden… De heren kunnen nog niet zo goed klokkijken!!!
Woensdag 17 juni 2003
Wederom een zeer luxe ontbijt, bestaande uit gebakken eieren, zalm, knakworst, ham, kaas, allerlei soorten brood, toetjes…etc. Onderweg naar Sobibor vertelde dhr. De Graaf het een en ander over de Joodse Raad, kamp Sobibor, Aktion Heydrich, Op 16 oktober 1940 werd er een ghetto gemaakt, waar 400.000 Joden op elkaar werden gepropt. Duitsers maakten vaak misbruik van de Joden, bijv. door ze voor niets te laten werken en de vrouwen te misbruiken. De doorsnee-Jood had het erg zwaar en er stierven er dan ook veel aan ondervoeding, dysentrie en tyfus. Na de dood van Heydrich besloten de Duitsers om de Joden bij massa’s te doden. Er was weerstand. Dat verraste de Duitsers, want zij dachten dat de Joden zich makkelijk zouden overgeven. Er werd groot materiaal ingezet. (tanks, vlammenwerpers) Op 18 april begon de opstand. Op 16 mei werd de opstand neergeslagen. De opstand in het ghetto kwam zelfs door in kampen. Gevolg: opstand in Sobibor en Treblinka. We arriveerden om 10.20 uur bij het voormalig kamp-terrein van Sobibor. Van het kamp staat niets meer overeind. Het kamp werd opgericht op 28 april 1942. De opstand die er plaatsvond op 14 oktober 1943 zorgde niet voor een goede reputatie voor de Duitsers. Daarom werd kamp Sobibor met de grond gelijk gemaakt, want niemand mocht weten wat hier allemaal had plaatsgevonden. Toch overleefden 50 mensen dit kamp door te vluchten tijdens de opstand. Op het terrein bevinden zich nu monumenten, een ashoop, een museum met fotomateriaal en heel veel muggen.
Om 14:15 uur hielden we een stop bij een wegrestaurant. Om 15:05 uur reden we weer verder. We arriveerden omstreeks 17.30 uur bij Hotel Harenda in Warschau. Om 19.00 uur volgde een heerlijk diner:
- salades (rauwkost,vis)
- Borst (=soep, soort tom.groentesoep)
- Stokjes kipvlees, soort rollade rijst en deegbolletjes
- chocoladecake met slagroom
’s Avonds nog gewandeld. Dat was erg gezellig. We hebben het gerestaureerde Warschau bekeken.
Donderdag 19 juni
Ontbijt onder in het hotel. Zelfs scrambled eggs and sausages. (typisch engels)
Vandaag stond op het programma: Treblinka. Om 08.30 uur stapten we in de bus om de reis te maken naar Treblinka. Treblinka werd opgericht op 22 juli 1942 en duurde tot 2 augustus 1943. In die tijd kwamen er 900.000 mensen om in dit kamp. (18000 per dag!) In dit kamp gedroeg Iwan Demjanjuk zich beestachtig en kreeg ze bijnaam Iwan de Verschrikkelijke. Na wat omrijden arriveerden we om 11:15 uur bij het terrein. Om er te komen moesten we een heel eind door een afgelegen deel rijden. Ook van dit kamp stond niets meer overeind, maar wel waren er indrukwekkende monumenten geplaatst.
We bekeken het grote terrein. Twee kilometer verderop lag het strafkamp van Treblinka. Op de terugweg hebben we het monument van het Joodse ghetto nog bekeken in Warschau. We kregen tot 19:00 uur om de stad in te gaan. Groot aantal winkels was dicht i.v.m. een feestdag. Om 19:00 uur gingen we dineren:
- Uiensoep
- Salades
- Vis/Schnitzel, aardappels en kool
- Tompouce
Vrijdag 20 juni
Om 08:40 uur vertrokken we richting Chelmno, waar o.a. de 88 kinderen van Lidice zijn omgebracht. Om 12 uur arriveerden we. In het museum was alle informatie aan de wanden in het Pools. Daar konden we dus niets van lezen. Op het terrein stond een groot monument. Het was een enorm terrein met hier en daar een gedenkteken. Van het kamp stond ook hier niets meer overeind.
Om 13:00 uur vertrokken we weer, verder richting ons volgende hotel in de buurt van Frankfurt an der Oder. Nog 320 km te gaan. We arriveerden er omstreeks 18.30 uur. (Hotel Holidays) De kamers waren allemaal felgekleurd. Geel of roze of groen. Hier kon alleen niet betaald worden met Visacard. Alles moest cash. Om 19:00 uur konden we eten:
- Kippensoep
- Aardappels, sla en kotelet
De meesten gingen vroeg naar bed, omdat er in de omgeving niet veel te beleven was.
Zaterdag 21 juni
06:15 uur ontbijt.
07:02 uur vertrek.
07:15 uur aankomst grens Polen-Duitsland. En hier moesten we lang…heel lang wachten. Om 09:50 uur konden we eindelijk weer verder rijden. We hadden inmiddels vanaf dag 1 tot nu 3000 kilometer gereden.
We stopten zo min mogelijk onderweg. Om 17:05 uur passeerden we de grens Duitsland-Nederland. Totaal ongeveer 3800 kilometer!
In opdracht van Stichting Oktober ’44- Putten
© 2003, Danielle Slob- van Unen.