PUTTEN - Stentor 01-10-2014
Mogelijk is niet alleen de aanslag op een auto met Wehrmachtofficieren de reden geweest voor de razzia in Putten. Deze hypothese wordt gesteld in het boek 'Van naam tot nummer, slachtoffers van de Puttense razzia'.
Zeventig jaar na de ramp die op 1 en 2 oktober 1944 het dorp Putten trof, verschijnt het boek, waarin alle betrokkenen bij de razzia met naam en toenaam en zo mogelijk foto worden geportretteerd. Hun kampnummer en zelfs hun plaats van overlijden is tot in detail genoteerd.
Stichting Oktober44
Samenstellers van het boek zijn Pieter en Dekker Gert van Dompseler van de Stichting Oktober44, de stichting die sinds 1982 onderzoek doet naar de razzia, waarbij 659 mannen in Putten werden gevangen genomen en op transport werden gesteld naar concentratiekampen. In totaal vonden 552 mensen de dood, als directe nasleep van de razzia.
Naslag
Het boek is een naslagwerk. In 1948 verscheen al een boek over de razzia met de titel 'Opdat het nageslacht het wete'mp, onder redactie van Tj Wouters, maar in die jaren waren veel details nog onbekend. Zelfs nu, zeventig jaar na dato, is nog niet alles helder.
Dag eerder
Het boek vertelt onder meer het verhaal van Jan Koelewijn, een onderwijzer in Putten die bij de razzia werd opgepakt en in Kamp Amersfoort weer werd vrijgelaten. Het is een raadselachtig verhaal, opgetekend door Peter Koelewijn. Jan Koelewijn meldt dat dominee P. de Ruig hem op 30 september om half acht 's avonds meldde dat er de volgende ochtend een razzia zal zijn in Putten.
De dominee was op de hoogte gebracht door Duitsers, nog voordat de aanslag op de Oldenallerbrug op de auto met de Wehrmachtofficieren gebeurde. Vier uur voor de aanslag weet de dominee al te vertellen dat er een razzia aan zit te komen.
'terroristendorp'
De verklaring die Jan Koelewijn hiervoor geeft is dat Putten een terroristendorp was, in de ogen van de Duitsers. Op 3 september 1944 had een mislukte overval plaats gehad op het politiebureau, in een poging om een Joodse onderduiker te bevrijden. Op 5 september 1944 (Dolle Dinsdag) wapperde op de Oude Kerk de Nederlandse vlag en was er 's avonds een schietpartij tussen Puttenaren en het Hermann-Goerringregiment uit Harderwijk, waarbij aan Duitse kant doden vielen.
In de maand september werden verschillende aanslagen gepleegd op de spoorlijn bij Putten. De razzia was dus een vergeldingsactie op het opstandige dorp Putten. Volgens de verklaring van Jan Koelewijn was deze actie al gepland vóór de aanslag op de wagen met de Duitse militairen, de aanslag die algemeen gezien wordt als oorzaak voor de represaillemaatregelen en de razzia. Overigens is Jan Koelewijn om mysterieuze redenen vrijgelaten uit Kamp Amersfoort.
Vrijlating
In het boek komt de vraag aan de orde waarom in Kamp Amersfoort, waar de 659 mannen uit Putten in eerste instantie met de trein naartoe werden gebracht, 58 mannen werden vrijgelaten. Deze vraag is in eerdere boeken of publicaties nooit breed aan bod geweest.
Veroorzakers
Er zijn tot nu toe twee mensen geweest die zich hebben opgeworpen als veroorzakers van de vrijlatingen van 58 Puttenaren. De eerste is een zeker heer Schaepman (voornaam onbekend), die in Putten woonde. Hij werd bij de razzia opgepakt, maar direct weer vrijgelaten omdat hij papieren kon laten zien van de SS.
Deze Schaepman zou met een vervalst Duits document eerst zijn opgepakte broer Herman hebben vrijgepleit en vervolgens met documenten van de gemeente Putten 20 mannen hebben vrijgepraat. Het zou gaan om mannen met grote gezinnen, die vanwege hun gezinssamenstelling onmisbaar waren in Putten.
Onwaarschijnlijk
Deze theorie lijkt onwaarschijnlijk, tonen de schrijvers van het nieuwe boek aan. Ze hebben de gezinssamenstelling van de vrijgelaten mannen onderzocht. Er werden 14 mannen vrijgelaten met een gezin van vijf of meer kinderen. De andere 45 vrijgelaten mannen hadden minder of zelfs helemaal geen kinderen.
De tweede persoon die zich heeft opgeworpen als pleitbezorger voor de vrijlating van Puttense mannen uit het kamp Amersfoort was Loes van Overeem-Ziegenhardt, hoofd van de Dienst Bijzondere Hulpverlening van het Nederlandse Rode Kruis. Zij zou ervoor hebben gezorgd dat de Puttense mannen een medische keuring kregen. Door haar interventie zouden er 55 mannen zijn vrijgelaten.
Onduidelijk
De schrijvers van het boek krijgen er geen duidelijk beeld van. Er zaten inderdaad zieken onder de vrijgelaten Puttenaren. Maar er zaten ook mensen waarvan het raadselachtig is waarom juist zij werden vrijgelaten.
Van één man is de reden in elk geval helder geworden. Het was Auban de Vries, die op 6 oktober 1944 uit het Kamp Amersfoort werd losgelaten. Zijn werkgever Polak en Schwarz betaalde 35.000 gulden voor zijn vrijlating, toentertijd een aanzienlijk bedrag.
Van naam tot nummer, slachtoffers van de Puttense razzia, auteurs Pieter Dekker en Gert van Dompseler, ISBN/EAN 9789491536236, 512 pagina's, Uitgeverij Louise, Prijs 25 euro, te bestellen via mail: