12-03-2005
Vergeten oorlogsfoto's Putten duiken op
unieke luchtopnamen Royal Air Force van verwoestingen na razzia en bombardement geallieerden
door ROEL KLEINE
PUTTEN
De Stichting Oktober 44 is zeer ingenomen met de luchtfoto's die zijn opgedoken van het gebrandschatte Putten enkele maanden na de razzia in oktober 1944.
De foto's, gemaakt door de Royal Air Force (RAF), lagen al jarenlang in het archief van de Universiteit van Wageningen, maar niemand in Putten wist van het bestaan van deze unieke collectie. Van de verwoestingen namelijk, die de Duitse bezetter in Putten aanrichtte, is amper beeldmateriaal. Er is slechts een handvol archieffoto's van de puinhopen die ontstonden nadat de bezetter meer dan honderd huizen en boerderijen in brand stak. Volgens Gert van Dompseler, beheerder van de gedachtenisruimte van de stichting, heeft men zo ook nooit een goed beeld kunnen vormen van het verwoeste Putten. 'De unieke luchtfoto's van de RAF zijn een welkome aanvulling voor het archief van de Stichting Oktober 44'. Tientallen opnamen zijn er gemaakt van het gebrandschatte Veluwse dorp waar op 2 oktober van het voorlaatste oorlogsjaar meer dan honderd huizen en boerderijen door de Duitsers werden verwoest. Op de luchtfoto's zijn onder meer boerderijen en huizen te zien een klein half jaar na de razzia, nog in oorlogstijd. Waar bijvoorbeeld nu de herdenkingshof is langs de Oude Rijksweg zijn op deze opnamen goed de verwoeste restanten te zien van de huizen die daar aanvankelijk stonden. De daken zijn er af en zichtbaar zijn de verbrokkelde muren en funderingen van de woningen.
Hetzelfde beeld is waarneembaar van enkele boerderijen aan de Korensteeg, net buiten de kern van Putten.
(bewoners waren de familie G van Loo en M Bokhorst)
Ook in het centrum van de Veluwse gemeente zijn verbrande gebouwen te zien, waaronder die van hotel De Heerdt tegenover de kerk.
Bij de pijl stond de Heerdt
Andere locaties waar de Duitsers brand stichtten, waren naast de eierhal
En in de omgeving van de Garderenseweg, bij de pijl stond het “Rode Hert”
Hier ziet u boven de Prins Hendrik weg en onder de Garderense weg, bij de pijl stond een huis aan de Prins Hendrik weg.
Het brandschatten van Putten was een onderdeel van de vergeldingsacties naar aanleiding van een aanslag van het verzet op Duitse militairen. Bij de razzia die daarop volgde werden meer dan zeshonderd mannen op transport gezet naar concentratiekampen in Nazi-Duitsland. Diezelfde dag nog werd het dorp geëvacueerd, waarna de Duitsers overgingen tot deel twee van de vergeldingsmaatregelen: het verwoesten van meer dan honderd huizen en gebouwen. Maar het zijn niet alleen de verwoestingen die de bezetters aanrichtten die op de gevoelige plaat zijn vastgelegd. Ook zijn er foto's van de resultaten van de bombardementen van geallieerden langs de spoorlijn bij Putten. Vooral de spoorweg over de Veluwe, een belangrijke verbindingslijn voor troepen- en wapentransporten naar Duitsland, werd door geallieerde vliegtuigen regelmatig onder vuur genomen. In hoeverre deze acties effectief zijn geweest werd nadien gecontroleerd. Langs de spoorlijn werden vanuit de lucht de bomkraters gefotografeerd.
Zoals gesteld zijn de luchtfoto's uit de speciale collecties van de Universiteit van Wageningen. Daar liggen ze overigens pas sinds 1994. De universiteitsbibliotheek had ze van de ondergang gered nadat er plannen waren om het materiaal, dat eerst in het bezit was van het Staringcentrum, te vernietigen. Het ging daarbij om een collectie met 91.000 luchtfoto's, die hoofdzakelijk zijn gemaakt vanaf september 1944 boven noordoost, midden en west-Nederland door de Royal Air Force. De opnamen, gemaakt voor en na bombardementen in de bezette gebieden, werden na de oorlog gebruikt voor het vervaardigen van bodemkaarten. Zegt drs Liesbeth Missel, beheerder van de speciale collecties die in Wageningen zorgvuldig in het archief zijn opgeslagen. Het Staringcentrum droeg destijds de totale collectie over het de Stichting voor Bodemkartering, beter bekend als aafkorting, Stiboka. Inmiddels is Stiboka een onderdeel geworden van het onderzoeksinstituut Alterra. Naast Wageningen is er in ons land nog een plek waar ook veel luchtfoto's van de RAF uit de oorlogsjaren worden bewaard. Dat is Emmen waar bij de Topografische Dienst nog eens 89.000 opnamen worden geconserveerd. Maar de meeste foto's - zo'n vijf miljoen - zijn in het bezit van de Britse Keele University. Begin vorig jaar meldde de universiteit dat deze miljoenen luchtopnamen op het internet zouden worden gezet. Het ging om foto's die door de Britse luchtmacht waren gemaakt tussen november 1939 en mei 1945. Zij waren voor de geallieerden de basis om strategische beslissingen te nemen. De universiteit kreeg de foto's in 1962 permanent in bruikleen van het leger. Deze verzameling toont onder meer de vernietigde Rijnbrug bij Arnhem, de geallieerde landing in Normandië en het concentratiekamp Auschwitz. Enkele dagen echter nadat vorig jaar de site werd gelanceerd, bezweek deze al onder de massale belangstelling. De collectie in Wageningen wordt nog regelmatig geraadpleegd door (oorlogs)historici, oudheidkundige verenigingen of ex-piloten. 'Of er veel gebruik van wordt gemaakt hangt vooral af van bepaalde data, zoals het bevrijdingsjaar', zegt Missel. In de afgelopen jaren worden de foto's ook gebruikt voor onderzoek naar blindgangers uit de Tweede Wereldoorlog of voor cultuurhistorisch onderzoek. 'Op sommige beelden zijn bijvoorbeeld nog goed oude hessenwegen, contouren van burchten of kastelen of de oorspronkelijke loop van waterwegen zichtbaar', aldus curator Missel.