Nieuwsbrief Stichting Oktober 44
December 2024
“Der Schoß ist fruchtbar noch,aus dem das kroch”
Bertolt Brecht
In de laatste maand van het jaar blikken we terug op een veelbewogen jaar. De eerste dag van
het jaar moesten we bijkomen van de schok van de bekladding van de Gedachtenisruimte.
Ineens stond het spook van antisemitisme in onze voortuin. Hartverwarmend waren de
woorden van verontwaardiging die we uit het hele land kregen. Ook vanuit de Joodse
gemeenschap werd medeleven betuigd.
De vraag die desondanks bij mij komt bovendrijven is: Hoe is het mogelijk dat we anno 2024,
waarin we de doden herdenken van 5 jaar oorlog, nu 80 jaar geleden, we de waarschuwing
van Bertolt Brecht zo in de wind slaan. Wanneer we in de ogen van 80-jarigen en 90-jarigen
het verdriet lezen uit hun jeugd, ogen waarin angst verborgen ligt, waarin herinneringen om
voorrang vragen, zien we dan de stille tranen niet? Herinneringen aan beschietingen,
explosies van bommen, voetstappen van soldaten om het huis, aan hun papa, broer en al die
mannen uit het dorp die weggevoerd werden en die zij nooit meer terugzagen. Herinneringen
die zo nu en dan de fijnste herinneringen overschaduwen. Hebben wij dan niets geleerd?
Ik zou graag jawel willen zeggen. Maar al die plaatsen in de wereld, Gaza, Libanon, Syrië,
Israël, Oekraïne, Rusland, en zo meer lijken het tegenovergestelde te zeggen. Het onrecht
spreidt zich uit over de wereld als een olievlek. Zelfs tot in de straten van Amsterdam.
Laten we de herinneringen van hen die de oorlog uit de eerste hand kennen, delen als een
waarschuwing voor ons die deze ervaringen niet hebben. We laten onze hard bevochten
vrijheid toch niet uit onze handen glippen?
* Waarschuwing voor een dreigend gevaar dat voorlopig is afgewend, maar steeds weer acuut dreigt te
worden.
© Stefano Guidi Getty Images
Lezingen en rondleidingen
Regelmatig geven wij lezingen op locatie of rondleidingen langs de plaatsen in Putten waar de
razzia zich heeft afgespeeld. Wilt u met uw vereniging, uw schoolklas, of uw familie meer
weten over de razzia en de gevolgen dan kunt u een rondleiding of lezing reserveren.
U kunt contact opnemen met Gert van Dompseler tel. 06-12410860 of een mail sturen naar
info@oktober44.nl Meer informatie kunt u vinden op de website van Stichting Oktober 44
www.oktober44.nl
Struikelstenen Gedachtenisruimte
Op 24 september zijn 29 struikelstenen gelegd op het pad
naar de Gedachtenisruimte. Op elke struikelsteen staat de
naam van een kamp waar de slachtoffers van de razzia
hebben verbleven. Door een gift van Kringloopwinkel
Overnodig is dit mogelijk gemaakt, waarvoor onze
hartelijke dank!
Opening expositie Razzia 1 en 2 oktober 1944
Zaterdag 28 september jl. is een lang gekoesterde wens van het bestuur in vervulling gegaan.
Historisch Museum De Tien Malen kreeg regelmatig de vraag of er ook een museum met
betrekking tot de razzia in Putten was. Omdat er expositieruimte vrijkwam, hebben zij deze
ruimte ter beschikking gesteld aan Stichting Oktober 44. Hier hebben wij met behulp van
etaleur Eefke van Asselt-van den Berg de expositie ‘Razzia 1 en 2 oktober 1944’ in kunnen
richten. De expositie werd geopend door wethouder van cultuur, Sander van Nieuwenhuizen.
De expositie geeft op indringende wijze weer wat er op die bewuste 1 en 2 oktober 1944 is
gebeurd in en rond Putten en de gevolgen daarvan. Een deel van de expositie zal op termijn
wisselen. 
Openingstijden: Het museum is gesloten van 2 november
tot dinsdag 10 december. Vanaf woensdag 11 december
tot zaterdag 4 januari is het museum geopend en vanaf
dinsdag 1 april t/m zaterdag 25 oktober. Het museum is
dan geopend elke woensdagmiddag en zaterdagmiddag
van 13.30 uur tot 16.30 uur. De entreeprijs is 5 euro. Voor
kinderen van 4 tot en met 11 jaar kost de entree 2,50 euro.
Kinderen tot 4 jaar mogen gratis naar binnen. Een
museumkaart is ook geldig en PHG-donateurs mogen
gratis bezoeken op vertoon van donateurskaart. Voor meer
informatie: www.detienmalen.nl
Adres: Historisch Museum De Tien Malen
Garderenseweg 97
3881NC Putten
Scholendag 2024
Dinsdag 1 oktober werd de scholendag gehouden voor de kinderen van groep 8 van de
basisscholen in Putten en de Augustinusschool uit Ermelo. Vanwege de 80-jarige herdenking
zag het programma er iets anders uit dan voorgaande jaren. De weken voor de
razziaherdenking zijn de kinderen bezig geweest met behulp van Virtual Reality (VR) een
digitaal museum in te richten. Met behulp van een VR-bril konden ze hun eigen ruimtes
inrichten en bewandelen. Diverse onderwerpen hebben ze behandeld o.a. de razzia en de
diverse kampen waar de slachtoffers van de razzia naartoe werden getransporteerd. ‘s Avonds
was er voor ouders en belangstellenden gelegenheid om met behulp van een VR-bril de
werkstukken te bekijken.
Op de scholendag werden alle kinderen met hun docenten ontvangen in de Oude Kerk waar
Pieter Dekker het verhaal vertelde wat de aanleiding was voor de razzia en welke
consequenties de aanslag had voor de gemeente Putten en iedereen die op dat moment
toevallig op Puttens grondgebied aanwezig was. Daarna kregen de kinderen een portret van
een weggevoerde in hun hand dat zij in een stille tocht meenamen door het dorp naar de
Herdenkingshof. Daar aan de voet van de Vrouw van Putten legden zij de foto’s in de
symbolische graven.
 |
 |
Herdenking razzia 2 oktober
 |
 |
© Koninklijk Huis
De 80-jarige herdenking werd op 2 oktober door veel nabestaanden en belangstellenden
bezocht. Eregast was Koning Willem-Alexander. In navolging van zijn overgrootmoeder
Wilhelmina, zijn grootmoeder Juliana en zijn moeder Beatrix toonde Koning Willem-
Alexander ook zijn betrokkenheid met de slachtoffers van Putten waar hij sprak met enkele
nabestaanden. Indrukwekkend was de groep van 659 kinderen die gepasseerd werden op weg
naar de kerk die met een witte roos in hun hand stonden opgesteld op het marktplein zoals de
mannen 80 jaar daarvoor. Tijdens de herdenkingsbijeenkomst in de Oude Kerk spraken
burgemeester H. A. Lambooij, onze voorzitter, Emma Kleijer, Ds. A. Jonker en Ds. P.C.
Hoek met muzikale intermezzo’s van Marieke Booij (viool) en Leander van der Steen
(piano). Aansluitend werd Psalm 84 vers 3 en 4 gezongen, de Psalm die Ds. C. B. Holland
door de mannen liet zingen op 2 oktober 1944 voordat de mannen werden weggevoerd.
In een stille tocht liep men naar de Herdenkingshof. Onderweg bezocht Koning Willem-
Alexander de Gedachtenisruimte. De kinderen hadden daarvoor in elk symbolisch graf een
witte roos gelegd. Bij de Vrouw van Putten werd de herdenkingsplechtigheid voortgezet door
het in acht nemen van 2 minuten stilte en het leggen van kransen door o.a. de gemeente Putten
en diverse instanties uit binnen- en buitenland.
Reisverslag Neuengamme
Op vrijdag18 en zaterdag 19 oktober werd een reis georganiseerd in samenwerking met
Stichting Vriendenkring Neuengamme. Tijdens deze reis werden onder andere het voormalig
kampterrein, de appelplaats, het museum (en de kelder onder het museum) en een werkplaats
bezocht.
Op zaterdag 19 oktober vond er een korte herdenking en kranslegging plaats door beide
stichtingen. De krans van Stichting Oktober 44 werd gelegd door Klaas Simon en Rudie van
Emous. Hierna bezochten we het andere deel van het kampterrein. Rondleidingen werden
verzorgd door Pieter Dekker. Ook was er gelegenheid voor belangstellenden een workshop
posters drukken te volgen in het kader van Ort der Verbundenheit. Verder werd er informatie
verstrekt aan belangstellenden die een drukplaat wilden laten maken om zo ook een poster te
kunnen drukken.
Reisverslag Ladelund
In verband met Volkstrauertag werd van 16 tot 18 november een bezoek gebracht aan Wedel,
Ladelund en Sandbostel. Zaterdag 16 november werden er bloemen gelegd bij het monument
van voormalig KZ in Wedel. Hierna werd de reis vervolgd naar Ladelund. Zondag 17
november, Volkstrauertag, waarbij alle slachtoffers van oorlogen wereldwijd worden
herdacht, werd samen met de bewoners van Ladelund de herdenkingsdienst bijgewoond in de
St.Petrikirche van Ladelund waarna een krans werd gelegd bij de graven. De
herdenkingsdienst werd bijgewoond door de premier van Sleeswijk-Holstein Daniel Günther.
Namens Stichting Oktober 44 hebben Janny van Roon-van Dompseler en Eefje van den Berg
de krans gelegd. De vader van Janny van Roon-van Dompseler, Johannes Evert van
Dompseler, werd weggevoerd met de razzia en overleed op 5 november 1944 in het KZ
Ladelund en werd begraven in Ladelund. 
Gudrun Jessen en Aart en Willie Kleijer
Zondagmiddag vond de overdracht plaats van de schilderijen van Uwe Appold, een kunstenaar die zand
van Putten en Ladelund in zijn serie schilderijen verwerkte om de bijzondere band tussen beide plaatsen
te symboliseren. Tevens kreeg Gudrun Jessen de erespeld van de gemeente Putten uitgereikt door
burgemeester Lambooij. Gudrun is betrokken bij de Gedenkstätte Ladelund en kerkenraadslid van de St.
Petrikirche en zet zich al meer dan 30 jaar in voor de verbinding tussen Putten en Ladelund. Aart en Willie
Kleijer uit Putten werden ook in het zonnetje gezet voor hun jarenlange inzet ten behoeve van de verbinding
tussen beide gemeenten. Aart en Willie Kleijer ondertekenden het Gouden Boek van de gemeente ter herinnering
aan hun eerste bezoek aan Ladelund, nu 45 jaar geleden.
In de namiddag werd Volkstrauertag afgesloten met een concert gegeven door Mannenkoor
Fontanus in de St. Petrikirche van Ladelund. In de avond werden de 300 paaltjes verlicht
waarbij de contouren van de barakken van het voormalige concentratiekamp zichtbaar
werden. De reis werd maandag afgesloten met een bezoek aan Sandbostel.
Tentoonstelling Het onvoorstelbare verbeeld
Vanaf 21december 2024 is de graphic novel tentoonstelling 'Tekenen van het Onvoorstelbare
/Foto van het Onvoorstelbare' te zien in de KZ-Gedenkstätte Neuengamme.
De tentoonstelling is naar aanleiding van het boek ‘Het Onvoorstelbare Verbeeld’waarin in
stripvorm 10 oorlogsverhalen worden verteld en uitgebeeld. Het betreft een samenwerking
tussen het Herinneringscentrum kamp Westerbork en partners Kazerne Dossin, Gedenkstätte
Neuengamme, NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies en uitgeverij
Scratch Books. Tien stripmakers werkten mee aan dit boek, onder wie Melanie Kranenburg
uit Putten. Zij tekende een strip over de razzia van Putten.
De tekeningen zijn vanaf 21 december 2024 te zien in de foyer van de hoofdtentoonstelling in
het Neuengamme Concentratiekamp Memorial samen met historische objecten en
audiovisuele documenten. Tevens is er een mogelijkheid om zelf tekeningen te maken.
Bestuurswisseling
Met ingang van 1 oktober heeft er een bestuurswisseling plaatsgevonden. Melis Geurts heeft
na 3,5 jaar de financiën te hebben beheerd zijn taak van penningmeester overgedragen aan
Rudie van Emous. Wij bedanken Melis voor zijn inzet de afgelopen jaren en heten Rudie van
Emous van harte welkom in het bestuur!
Reiscommissie
De reiscommissie van de Stichting Oktober 44 heeft, in samenwerking* met de Stichting
Vriendenkring Neuengamme voor 2025 de volgende reizen gepland.
Schatting kosten p.p.
- 29 april dagreis Sandbostel, met Meppen-Versen. € 80
- 1-4 mei: Bergen-Belsen, Wöbbelin, Poel, Neuengamme. (op 4 mei voor 18.00 uur terug in Putten) € 450
- *In voorbereiding 12-17 mei: Rondreis reis: Lidice, Auschwitz. € 700
- 9-10 augustus: Breendonk, Meenzel-Kiezegem, Margraten. € 200
- *17-18 oktober Neuengamme, € 200
- 25 oktober dagreis Aurich-Engerhafe. € 80
- 15-17 november: Wedel, Ladelund, Esterwegen. € 400
De meeste van deze reizen worden ieder jaar gemaakt.
We hebben ook het plan hebben om bij voldoende belangstelling, een reis naar Tsjechië en Polen te
organiseren. Jaren geleden zijn we in Lidice geweest, een dorp in Tsjechië waar in juni 1942 na een aanslag
op een Duitse militair de mannelijke inwoners zijn doodgeschoten en de kinderen zijn verkocht aan
Duitsers of met de moeders zijn weggevoerd en gedood. Het dorp werd daarop platgewalst en wegen werden
verlegd. Vervolgens zouden we door de Hohe Tatra (het Pools/Slowaakse hooggebergte) Auschwitz willen
bezoeken. Behalve deze gedenkplaatsen is het voornemen Poolse steden als Krakow en Wroclaw te bezoeken.
Met de mensen die eventueel aan deze reis zouden willen deelnemen, wil de reiscommissie op
een nader te bepalen datum in januari het reisprogramma bespreken.
In verband met planning hotels en vervoer voor de meerdaagse reizen in mei naar o.a.
Wöbbelin + Neuengamme en de rondreis Lidice + Auschwitz om s.v.p. uiterlijk 15 januari
2025 , via reizenokt44@gmail.com of telefonisch 0341 353022 te reageren/aan te melden.
De Stichting Vriendenkring Neuengamme organiseert rond de 80 jarige herdenking in
Neuengamme op 4 mei, een 3 of 4 daagse reis met o.a. een posterpresentatie bij het Ort der
Verbundenheit. Info e/o aanmelding via: karinvansteeg@vriendenkringneuengamme.nl of
secretariaat@vriendenkringneuengamme.nl
Voetnoot:* Gezamenlijke organisatie
Lotgenoten razzia 1 en 2 oktober 1944
Nabestaanden van de razzia van 1 en 2 oktober 1944 komen regelmatig bij elkaar om hun
verhalen en ervaringen met elkaar te delen. De volgende bijeenkomsten staan gepland op 18
december, 19 februari, 16 april en 18 juni in Stroud, Brinkstraat 91 te Putten. De aanvang is
14.30 uur. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met bestuurslid Wilma Knoppersen,
tel. 06 22 68 30 67 of w.knoppersen@hetnet.nl.
Rabobank Clubsupport
Jaarlijks ondersteunt de Rabobank plaatselijke clubs, verenigingen en stichtingen. Leden van
Rabobank kunnen stemmen op hun club, vereniging etc. Van Rabobank Clubsupport hebben
wij € 1.070,40 ontvangen. Iedereen die op ons gestemd heeft, bedanken wij hartelijk!
Nieuwe Publicaties
Edwin Vrielink : De Friesenwall
Historisch onderzoek of dagboeken die na jaren ineens opduiken, leveren mooie boeken en/of
getuigenverklaringen op waarbij de razzia van Putten direct of indirect een rol speelt.
Husum-Schwesing en Ladelund zijn twee buitenkampen van KZ Neuengamme die in het
najaar van 1944 in gebruik werden genomen voor de aanleg van de Friesenwall. In 14 jaar
onderzoek vond de schrijver opmerkelijke getuigenissen die een realistisch beeld geven van
de omstandigheden waaronder de gevangenen moesten leven en werken. In deze kampen zijn
een groot aantal slachtoffers van de razzia in Putten omgekomen.
De Friesenwall De geschiedenis van de concentratiekampen Husum-Schwesing en Ladelund.
- Auteur: Edwin Frielink
- 224 blz.
- ISBN: 9789090391281
- Hardcover
- Jaar van uitgave: 2024
- Te bestellen bij de betere boekhandel
Husum-Schwesing en Ladelund zijn twee buitenkampen van KZ Neuengamme die in het
najaar van 1944 in gebruik werden genomen voor de aanleg van de Friesenwall. In 14 jaar
onderzoek vond de schrijver opmerkelijke getuigenissen die een realistisch beeld geven van
de omstandigheden waaronder de gevangenen moesten leven en werken. In deze kampen zijn
een groot aantal slachtoffers van de razzia in Putten omgekomen.
Agenda 2024
- 21 december-maart: Tentoonstelling ‘Tekenen van het onvoorstelbare/Foto van hetonvoorstelbare KZ Gedenkstätte Neuengamme
- 26 januari: Nationale Holocaust Herdenking
- 27 januari: Holocaust Memorial Day
- 7 maart: Heidag in Ladelund
Kerstgroet
Het bestuur wenst u Gezegende Kerstdagen en Hoop en Licht voor 2025.