Neuengamme, een stap te ver?
Naast de jaarlijkse reis naar Ladelund wordt ook Neuengamme elk jaar bezocht. Deze reis vindt altijd plaats rond 14 oktober. Vanuit kamp Amersfoort vertrok op 11 oktober 1944 een groot transport van 1400 mannen. In dit transport zaten ook de mannen die waren opgepakt bij de razzia in Putten. Dit transport kwam op 14 oktober 1944 aan in Neuengamme.
Naast de mensen die al vaker de reis meegemaakt hebben, zijn er jaarlijks nieuwe deelnemers voor deze reis. De reden om de reis naar Neuengamme te maken is voor iedereen anders. Zo ook voor de heer en mevrouw Neuteboom uit Krommenie.
In 2008 gingen zij mee op de tweedaagse reis naar Neuengamme. Deze reis duurt met de bus ruim vijf uur. In de bus wordt onderling veel gepraat over de oorlog en de gevolgen van de razzia. Iedereen heeft zo zijn eigen verhaal. Elk verhaal is vaak heel persoonlijk. Tijdens deze gesprekken merkte ik op dat ik het fijn vond om ook onze Duitse vrienden weer te ontmoeten en daar naar uit keek.
De mevrouw op de stoel voor mij draaide zich om en zei: “Duitse vrienden?” Dit was mijn eerste kennismaking met mevrouw Neuteboom. Geschrokken probeerde ik uit te leggen wat ik hier mee bedoelde. De Duitsers die wij vandaag zouden ontmoeten, zijn niet de Duitsers die in Putten de mannen opgepakt hebben. Mevrouw Neuteboom hoorde het aan en had hier duidelijk een ander idee bij. Haar vader, die zij helaas niet gekend heeft, was opgepakt bij de razzia in Putten door die Duitsers. In het gesprek dat volgde vertelde mevrouw Neuteboom hoe hoog de drempel voor haar was om deze reis naar Neuengamme te maken. Het was voor haar de eerste keer dat zij het concentratiekamp ging bezoeken. En zij zag erg tegen de confrontatie op. Eigenlijk wilde zij het voormalig kampterrein helemaal niet bezichtigen. De wetenschap dat haar vader daar had gelopen en op die plek was omgekomen maakt nu na 64 jaar nog steeds veel emotie los.
Mevrouw Neuteboom (meisjesnaam Van Beek) is in februari 1944 geboren en was dus 8 maanden oud toen haar vader met de razzia is opgepakt. Haar vader was Gerrit van Beek, geboren op 15 januari 1915 en hij was getrouwd met Alida Pieternella Klijn. Zij was net 2 maanden in blijde verwachting toen haar man werd weggevoerd, op 25 april 1945 is Dirk Bernhard geboren. Zijn vader heeft hem nooit gekend…………..
De familie Van Beek woonde op Zuiderveld B 31b. Gerrit was arbeider. Over zijn werkzaamheden is weinig bekend. Omdat een van zijn armen verlamd was, heeft hij waarschijnlijk alleen lichte arbeid kunnen verrichten. Hij trok er op uit met een ijscokar en verkocht ijs. Waarschijnlijk was Gerrit sportief, er is namelijk ook een foto van een voetbalelftal waar hij op staat. Waar de foto gemaakt is en wie er verder op staan, is onbekend.
Gerrit van Beek is op 2 oktober 1944 samen met de andere 658 mannen die opgepakt zijn bij de razzia naar Amersfoort gebracht. Evert van Beek, een broer van Gerrit was samen met zijn twee zoons Geurt en Lammert ook weggevoerd. In Amersfoort kreeg Gerrit kampnummer 7816. Op 11 oktober 1944 is hij samen met de anderen op transport gegaan naar Neuengamme. Op zaterdag 14 oktober 1944 zijn ze daar aangekomen. Het kampnummer van Gerrit dat hij gekregen heeft in Neuengamme is bij ons onbekend. Het is zo goed als zeker dat Gerrit in Neuengamme gebleven is en niet in één van de buitenkampen van Neuengamme is geweest. Gerrit had een verlamde arm en was hierdoor blijkbaar niet geschikt om zware arbeid te verrichten. Volgens de gegevens uit het gedenkboek is Gerrit overleden te Neuengamme in december 1944. De Oorlogsgravenstichting noemt 2 december 1944 als overlijdensdatum. Uit een brief van de heer Christiani aan de vrouw van Gerrit van Beek, gedateerd 14 februari 1946 wordt een datum na half december genoemd. De heer Christiani schrijft: “Op 19 december ging Gerrit naar het ziekenrevier. Nadien heb ik hem niet meer ontmoet.”
De exacte datum van overlijden is niet bekend, de Stichting Oktober 44 houdt 2 december 1944 aan, maar echte bewijzen heeft ook zij niet. De vraag zal zeer waarschijnlijk blijven wat er met Gerrit is gebeurd en wanneer hij is overleden. Vragen waar we helaas waarschijnlijk nooit een antwoord op zullen krijgen.
Na de oorlog in 1948, heeft de vrouw van Gerrit nog een oproep gedaan via het informatieblad “Appèl”. Ook is zijn naam omgeroepen via radio Hilversum II met het doel om informatie te verkrijgen. Dit heeft niets opgeleverd.
Bij het bezoek aan Neuengamme vindt altijd een besloten herdenking plaats bij de steen van Putten. Hier wordt stilgestaan bij de razzia. Psalm 84 wordt gelezen en aansluitend uit Openbaringen 21 een aantal verzen.
Aansluitend wordt er een krans gelegd. Dit gebeuren is indrukwekkend en emotioneel. Zo ook voor mevrouw Neuteboom. Na deze herdenking was haar idee om het kampterrein niet te bezichtigen veranderd. Zij gaf aan alles te willen zien en zo veel mogelijk te willen horen.
Samen met haar man ben ik het terrein overgegaan en heb geprobeerd veel te vertellen en te laten zien van het kampterrein. Dit was heel ingrijpend en indrukwekkend. Luisteren naar verhalen, vragen over wat haar vader gedaan heeft in Neuengamme, hoe is hij gestorven en vele andere vragen waar helaas geen antwoord op te geven is. Het aanwezig zijn op de plek waar vader is geweest en is gestorven, is heel bijzonder en emotioneel, maar ook belangrijk. Dit heeft mevrouw Neuteboom zeker zo ervaren. Zo als zij zelf zegt: “ik ben door een heel diep dal gegaan”. Het is onderdeel van het verwerkingsproces.
Op de terugreis naar Putten wordt er in de bus veel nagepraat over het bezoek, de indrukken en de dingen die mensen gezien hebben. Ook de herkenning bij anderen die het zelfde meegemaakt hebben geeft een stukje troost en rust. Het is zo belangrijk om de drempel over te stappen en de tocht naar Neuengamme te maken. Wij horen regelmatig van mensen dat zij de moed niet kunnen opbrengen om te gaan. Maar achteraf blij zijn dat zij de reis gemaakt hebben. Zo ook mevrouw Neuteboom. Zij was heel blij dat zij de moed heeft gehad mee te reizen. Ook begreep zij mijn opmerking op de heenreis over Duitse vrienden nu beter. Haar mening hierover was veranderd. Niet dat zij nu meteen sprak over Duitse vrienden, maar zij bemerkte wel bij deze mensen een stukje medeleven, warmte en vriendelijkheid.
Bij het afscheid in Putten bedankte zij mij voor de tijd en de aandacht die ik aan haar en aan haar man besteed had op deze reis. Mevrouw Neuteboom mocht ik vanaf dat moment Tiny noemen, haar man Gerard. Wij hebben nog regelmatig contact en praten nog vaak over deze bijzondere reis en wat het voor haar heeft betekend.
Als u na het lezen van dit verhaal ook de moeilijke stap wilt maken om ook een keer een bezoek te brengen aan Neuengamme, dan hoop ik u te mogen ontmoeten op een van onze volgende reizen, jaarlijks in oktober naar Neuengamme of in november naar Ladelund.
En dat u achteraf mag en kan zeggen, dat u dit eigenlijk al eerder had moeten doen!
Voor meer informatie kunt u altijd contact opnemen met mij of een van de andere bestuursleden van onze Stichting Oktober 44.
Maart 2011
Pieter Dekker