5 OKTOBER 2006 - PUTTEN - door MINKE SCHUTHOF.(Stentor)
Tijdens de razziaherdenking in Putten wordt niet gesproken. Toch waren de klanken van het Wilhelmus aan het einde van de herdenking maandagavond voor een aantal mensen aanleiding het volkslied mee te zingen. De direct betrokkenen gaat dit aan het hart: de herdenking vindt niet zomaar in stilte plaats. Tijdens de razzia zijn meer dan zeshonderd mannen weggevoerd. Daarvan keerden maar enkelen terug. ‘De mensen waren toen zo vervuld van verdriet en droefheid dat ze geen woord konden uitbrengen.’
Puttenaar Gerrit van de Poll heeft de herdenkingen vanaf het begin meegemaakt. Deze werden (en worden) georganiseerd door de gemeente. Regels of een protocol zijn volgens Van de Poll nooit opgesteld. ‘Dat hoefde ook niet. Iedereen wist en wilde dat het zo ging.’ Dus zonder toespraken, en niemand zong mee met het Wilhelmus. De stilte is bedoeld als eerbetoon aan de mensen die de razzia hebben meegemaakt en een enorm verdriet hadden om het verlies van hun dierbaren, zegt Van de Poll.
Dat er sinds een paar jaar wel wordt meegezongen, vindt hij eigenlijk beschamend tegenover de mensen die toen zo’n verdriet hadden. Misschien gebeurt het spontaan en goed bedoeld, vervolgt hij. ‘Maar het wordt gedaan door mensen die niet op de hoogte zijn.’ Het is geen kwestie van ‘niet mogen’, maar van gevoel, benadrukt hij. ‘De mensen die de razzia hebben meegemaakt, willen de herdenking zo houden.’
Traditie
Ook de burgemeester heeft hierin een taak, vindt hij. Anders komt van het een het ander, vreest hij, en blijft er van de traditie niets over. Eerder was in Putten al veel discussie over een naamplaat die door een nabestaande in een van de - anonieme - vakken van het monument voor de slachtoffers is gelegd. ‘We geven aan dat het een stille herdenking is, maar er zijn geen richtlijnen over het meezingen,’ aldus gemeentewoordvoerder Evelien van Drie. Die zijn ook heel moeilijk te geven, denkt zij. ‘Want iedereen heeft bij de herdenking een eigen emotie en beleeft deze op een eigen manier. ‘Ik denk niet dat je dat als gemeente moet sturen.’
De meeste leden van de Stichting Oktober 44 willen de plechtigheid sober houden, zegt Gert van Dompseler. ‘Maar je kunt iemand die mee wil zingen niet tegenhouden.’
Sommige mensen - meestal ‘import’ - vinden de herdenking op deze manier iets té sober, weet hij. ‘Maar veel mensen weten ook niet waaróm de herdenking in stilte plaatsvindt.’ Zelf stond hij maandagavond vooraan, om een krans te leggen. ‘Daar werd niet meegezongen.’
Ook Evert de Graaf van de stichting vindt dat de herdenking sober en plechtig moet blijven. ‘Meezingen is geen doodzonde, maar het is jammer dat het gebeurt. Soms vragen mensen wel eens waarom alles bij het oude moet blijven. Maar na zoveel jaar hechten mensen hieraan.’
Zo is vijftig jaar geleden geopperd de razziaherdenking eens in de vijf jaar te houden. ‘Toen heeft de raad in grote meerderheid vastgelegd dat deze altijd op 2 oktober - behalve als dat op een zondag valt - te houden, vanaf 19.00 uur zodat ook winkeliers de herdenking bij kunnen wonen.’