Op 29 april 2022 zijn we, in eerste instantie met 4 personen afgereisd naar Duitsland met als bestemming Sandbostel. Vandaag, 29 april, wordt herdacht, dat concentratiekamp Stalag X B Sandbostel door de Amerikanen bevrijd werd. Om 16.00 uur werd op het ere-kerkhof “Kriegsgräberstätte Sandbostel”de herdenking gehouden, waarbij verschillende personen een begroeting of redevoering hielden. Na de multi-religieuze gebedsrij, werden kransen gelegd. Daarna was rond 17.30 uur de ontmoeting in de voormalige kampkeuken op het kampterrein. Andreas Ehresmann heette ons hartelijk welkom. Daarna volgden weer begroetingen en redevoeringen elkaar op, welke soms best wel een zeer emotioneel karakter hadden. Het geheel werd muzikaal omlijst door de Oekraïnse solo violiste Stasya Zubova. Rond 18.30 uur volgde de bloemlegging bij het voormalige kampkerkje, waarbij Wilma en ondergetekende onze bloemen gelegd hebben. Met dank aan Ines Diroff die voor ons het bloemstuk met lint geregeld had. De herdenkingsdienst in dat kerkje hebben we niet bijgewoond; het zou te laat worden voor het avondeten in ons overnachtingshotel Deutsches Haus in Buchholz.
Op 30 april reden we na het ontbijt richting Wöbbelin. Omdat we vanaf 15.00 uur bij Landhotel Van der Valk in Spornitz konden inchecken, zijn we doorgereden na Schloss Schwerin. Op dit slot is prins Hendrik, echtgenoot van onze koningin Wilhelmina, geboren en opgegroeid. Een prachtig kasteel op een schiereiland aan een groot meer. We hebben het van binnen en van buiten bewonderd. Nadat we ingecheckt hadden in het Van der Valk hotel zijn we naar Parchim gereden, waar we, op uitnodiging van Gedenkstätte Wöbbelin, in de Stadthalle Parchim een opvoering bijwoonden van “Die Welt der Anne Frank”, een dansuitvoering van leerlingen van het Goethe-Gymnasium Schwerin. Door enkele woorden en veel beweging en mimiek, kregen we een indruk uit het leven van Anne Frank, voordat ze door verraad werd opgepakt. Zeer indrukwekkend. Daarna volgende ontmoeting met hapjes en soep. Intussen maakten we kennis met de nieuwe leidsters van Gedenkstätte Wöbbelin, Anja Pinau en Conny Neumann. Zij hebben het werk overgenomen van Ramona Ramsenthaler, die met pensioen is gegaan.
Op 1 mei zijn we naar de herdenking in Sültorf gereden. Op die plaats bij het station heeft van 12 tot 15 april 1945 een volle trein met gevangenen m/v stilgestaan. Deze trein uit Beendorf was op weg naar Wöbbelin, maar moest daar wachten, omdat in Wöbbelin al 2 treinen met gevangenen aan uitladen werd.
3 dagen zonder drinken en eten, heeft zijn slachtoffers opgeëist.
Ruim 300 mannen en vrouwen kwamen daar om en werden in een massagraf begraven. Sinds 1951 is daar een gedenkteken gekomen en in 2017 is dit terrein opnieuw aangelegd en sindsdien worden daar ook herdenkingen gehouden. Na afloop werden we ontvangen door de pastoor en de burgemeester in de Pfarrscheune. Daar was een kleine tentoonstelling ingericht en kregen we te eten en te drinken.
Van daaruit zijn we naar Ludwigslust gereden en bezochten we het slot en de Stadtkirche. Daar tussen in lagen de 200 stenen, als herinnering van de omgekomen slachtoffers uit Wöbbelin. Indrukwekkend, maar ook mooi om te bezoeken. Na afloop zijn we naar Wöbbelin gereden voor de bijeenkomst bij de Gedenkstätte. Daar werden weer groetwoorden en redevoeringen gehouden. Het lijkt eentonig, maar toch is het de moeite waard om mee te maken. Daar sloten ook Rob en Renske te Brake bij ons aan. Zij vergezellen ons de komende dagen. Voor Renske is dit uniek. Haar ouders woonden in de oorlog in een klein plaatsje boven Dokkum en hebben weinig last gehad van de Duitse bezetting.
Na de kranslegging op de erebegraafplaats Wöbbelin door Eefje, Renske en Wilma, zijn we uitgenodigd om een concert bij te wonen met aansluitend een diner in Burg Neustadt-Glewe. De orkestleden waren docenten en leerlingen van de plaatselijke muziekschool. Het concert en het eten daarna werd zeer gewaardeerd door allen.
Op 2 mei begon rond 10.00 uur de oecumenische dienst op het voormalig kampterrein, waarin voorgingen een Joodse rabbijn, een katholieke pastoor en een evangelische pastorin. Na de preek konden nabestaanden een kaars bij het steentje van een omgekomen familielid zetten. Daarna was de bloemenhulde. Reijer, Rob en ondergetekende hebben voor onze stichting een bloemstuk gelegd. Als afsluiting kregen we een Mittagimbiss aangeboden bij de gedachtenisruimte. Nadat we Anja en Conny hartelijk bedankt hebben voor hun gastvrijheid de afgelopen dagen zijn we naar Neuengamme gereden om daar de presentatie van het project Ort der Verbundenheit bij te wonen. Van de werkgroep kreeg men uitgelegd wat het project inhield. We ontmoetten daar ook de bus met 30 personen uit Putten, die speciaal voor dit project uitgenodigd zijn door Karin van Steeg en Pieter Dekker. Een mooie gelegenheid om elkaar te ontmoeten. Rond half 6 zijn we weer teruggereden naar Spornitz, ons hotel, voor het avondeten en de overnachting.
Op 3 mei zijn we na het ontbijt en het uitchecken vertrokken naar Neustadt in Holstein voor de herdenking van de ruim 7000 slachtoffers van de ramp op de Cap Arcona in de baai van de Lübecker Bocht. Allereerst werden daar de bloemen gelegd, voor onze stichting door Reijer en Eefje van den Berg. Daarna weer de nodige groeten en toespraken, die ook weer interessant waren om te beluisteren. Het geheel werd omlijst door muziek en zang door de Jacob-Lienau-Gemeenschapsschool, Küstengymnasium Neustadt en blazers van de kerkgemeenschap Ostholstein.
Hierna reden we naar de haven om in te schepen voor een rondvaart naar de plek waar de boten na het bombardement op 3 mei 1945 gezonken waren.
Ook de bus uit Putten was daar naar toe gereden, omdat 11 nabestaanden hun getroffen familieleden konden gedenken. Op initiatief van A.I.N. (Amicale Internationale Neuengamme) konden familieleden met die achtergrond in de boot plaatsnemen. Omdat Reijer zijn vader ook op één van die boten is geweest, maar gelukkig voor het bombardement door het Zweedse Rode Kruis is bevrijd, konden zij ook mee. Op ons verzoek en bij voldoende plaatsen, mocht onze groep in zijn geheel mee. Met dank aan Juliane Podlaha, organisator van deze rondvaart en medewerker van KZ Neuengamme.
Een heel indrukwekkende rondvaart waarin we, op de plek des onheils aangekomen, allemaal een roos in het water konden gooien. Daarna draaide de boot rond de plek en gingen we weer terug naar de haven. Na de bus uitgezwaaid te hebben, deze ging weer met de groep naar Nederland, zijn we richting Neuengamme vertrokken voor de herdenking bij het internationale monument. Daar in de rechterflank van de Klinkerwerke, werd het programma van de herdenkingsplechtigheid afgewerkt.
Het Neuer Chor Hamburg zong prachtige nummers met onder andere Die Moorsoldaten. Indrukwekkend was de toespraak van Helga Melmed, een overlevende van het KZ Neuengamme uit de VS, ik begreep dat ze bijna 100 jaar was. Muisstil hoorden we haar vertellen en een staande ovatie was onze reactie. Aansluitend vond de kranslegging plaats,waarna we naar het restaurant gingen voor het afsluitende etentje.
Voordat we vertrokken heb ik de hand gedrukt van Detlef Garbe, die binnenkort met pensioen gaat. Hij was jarenlang de leider van de KZ Neuengamme en directeur van de Stichting Ontwikkeling en Leerplaatsen Hamburg. Vele bekenden van de afgelopen jaren, vooral vanuit de AIN, heb ik mogen spreken en onze groeten mogen doen. Onze voorzitter heeft nu zitting in de AIN.
Tot slot zijn we met ons zessen naar ons overnachtingshotel gereden, waar we warm welkom werden geheten door Thorsten Kröger en zijn vrouw.
Op 4 mei hebben we, na het ontbijt en nadat we Rob en Renske hartelijke bedankt hebben voor hun gezelschap, de terugweg gezocht naar Putten en Ermelo,
Samengevat hebben we vastgesteld, dat het dit keer weer een intensieve en emotionele rondreis is geweest. We hebben schitterend weer gehad om ook plekken te bezoeken in de buitenlucht.
Eefje heeft de hele reis achter het stuur gezeten en ons overal gebracht waar we heen wilden, dank daarvoor.
Dan maak ik meteen van de gelegenheid gebruik mijn medereizigers heel hartelijk te bedanken voor hun gezelschap, boeiende babbels onderweg in de auto en diepgaande gesprekken over van alles en nog wat. Ik ben dankbaar voor jullie bijdragen, meedenken en goeie tips.
Putten, 5 mei 2022.
Evert Lubbersen